Zamek Żupny w Wieliczce

Wieliczka – Zamek Żupny

Zamki

królewski, muzeum, restauracja, wieliczka

źródła

słownik

Ocena: 4,25 z 8 opinii [oceń obiekt]

Stan obecny:

w większej części zachowany, odrestaurowany, użytkowany.

Funkcja teraźniejsza:

Muzeum Żup Krakowskich, restauracja.

Zabytki w otoczeniu:

Kościół św. Klemensa, Szyb Regis

Zwiedzanie:

zobaczyć można m.in. wystawy: archeologiczne, historii miasta, kolekcję solniczek, Salę Gotycką, makietę miasta.
Godziny otwarcia – wszystkie dni tygodnia oprócz poniedziałków:
maj – wrzesień: 9.00 – 20.00
październik – kwiecień: 8.30 – 15.30
Nieczynne: Wielka Sobota, Wielka Niedziela, Boże Ciało, 1 XI, 24-26, 31 XII i 1 I
Cennik:
zamek: 8 zł normalny | 5 zł ulgowy | 15 zł rodzinny | 1 zł dzieci 7-16 lat | 45 zł przewodnik
Sobota – wstęp wolny.
Kontakt: tel. +48 12 278 58 49

Dojazd:

zabytek stoi w centrum miasta.
[Oszczędź czas i paliwo – gotowe współrzędne pod mapą.]

Parkingi:

miejskie ze strefą płatną.

Historia i opis:

Początki zamku są ściśle związane z powstaniem Żupy Krakowskiej, czyli solnego zakładu górniczego składającego się z kopalni w Wieliczce i kopalni w Bochni, utworzonego pod koniec XIII wieku. Zamek od zawsze był rezydencją żupnika, który administrował kopalniami z ramienia króla. Pierwszego żupnika krakowskiego mianowano w 1333 roku a został nim Francuz, Wojciech Porinus.
Przez wieki istnienia obiekt ulegał pożarom, był najeżdżany i niszczony, co w różny, ale znaczący sposób wpłynęło na kształt zachowanego do dziś założenia zamkowego. Fazy rozbudowy zabytku przedstawiają grafiki rekonstrukcyjne po lewej, natomiast plan obiektu obrazuje grafika po prawej.

Zespół zamkowy składa się z zachowanych do dziś czterech głównych budowli opisanych poniżej.
Dom pośród Żupy (inaczej Zamek Środkowy) datowany na XIII-XVI w. Pierwotnie pełniący funkcję magazynu soli a potem mieszczący reprezentacyjne pomieszczenia takie jak Izba Grodzka, w której obradowały sądy podkomorskie, oraz Izba Królewska. Najpierw wzniesiono część wschodnią (schyłek XIII w.), do której w XIV wieku dostawiono od zachodu parterowy budynek. Na rozbudowę niewątpliwie miały wpływ pożary z roku 1473 i 1475, które dotknęły miasto i zamek. W XVI wieku nadbudowano piętro do części zachodniej, zgodnie z duchem renesansu zwieńczone attykami a wnętrza ozdobiły kasetonowe stropy z belkami. Jako budulec starszej części posłużył piaskowiec, natomiast rozbudowy wykonano już z cegły. W styczniu 1945 r. obiekt został zbombardowany przez radzieckie lotnictwo i jako ruina przetrwał aż do 1976 roku, kiedy to rozpoczęto prace rekonstrukcyjne ukończone w 1984 roku.
Dom Żupny (inaczej Zamek Północny) okres budowy datowany na 1 poł. XIV do XV wieku. Była to część gospodarcza mieszcząca dodatkowo m.in. kaplicę oraz izby mieszkalne najwyższych urzędników żupy. Dolne kondygnacje mieściły m.in. więzienie zwane „Groch” i łojownię (magazyn łoju do oświetlania kopalni). W poł. XIX w. wybudowano drewniany ganek mający ułatwić komunikację. Do roku 1780 Dom pośród Żupy oraz Dom Żupny były połączone drewnianą przewiązką na wysokości pierwszego piętra.
Baszta datowana na XIV w. Wchodziła w skład średniowiecznej fortyfikacji miasta powstałej za panowania Kazimierza Wielkiego. Oprócz strzelnic mieściło się tu więzienie oraz tymczasowe komnaty kapelana żupnego. Pozostałe 18 baszt miejskiej fortyfikacji niestety nie przetrwały próby czasu.
Zamek Południowy datowany na XIX w. – Budynek powstał w miejscu rozebranej drewnianej zabudowy gospodarczej. Starszą część parterową wybudowano w latach 1834-36 po zaś piętro wzniesiono w 1905r. Mieściły się tu m.in. pomieszczenia gospodarcze, mieszkania dla dozorców oraz remiza strażacka.
Na dziedzińcu zamkowym znajdują się mury przyziemia kuchni żupnej z XV w., w której do roku 1565 wydawano bezpłatne posiłki dla załogi kopalni. Po zakończeniu działalności kuchni pracownicy żup otrzymywali ekwiwalent na posiłki.
W sąsiedztwie Domu pośród Żupy znajduje się pierwszy powstały w Wieliczce szyb górniczy. Niestety nie została sprawdzona jego głębokość. Badania wykopu zakończono na głębokości ok. 7 metrów i założono, że został on porzucony zanim doprowadził do złoża solnego.
Prace remontowe przy kompleksie rezydencji żupnej ukończono w 1992 roku. W 1978r. Kopalnia Soli w Wieliczce została wpisana na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO a od 23 czerwca 2013 r. wpis rozszerzono o Zamek Żupny w Wieliczce oraz Kopalnie Soli w Bochni. Cały dawny kompleks żupny widnieje pod nazwą Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni.

Ciekawostki:

Za panowania Kazimierza Wielkiego dochody jakie przynosiły kopalnie soli w Bochni i Wieliczce stanowiły jedną czwartą budżetu całego państwa. Wspomnieć należy, że dzięki żupom krakowskim fortuny dorobił się Sebastian Lubomirski herbu Szreniawa bez Krzyża, twórca potęgi rodu Lubomirskich.

Galeria