Zamek Krzyżtopór w Ujeździe

Ujazd – Zamek Krzyżtopór

Zamki

łempickich, orsettich, ossolińskich, ruiny, sołtyków

źródła

słownik

Ocena: 4,55 z 11 opinii [oceń obiekt]

Stan obecny:

zabezpieczona, trwała ruina przystosowana do zwiedzania.

Funkcja teraźniejsza:

atrakcja turystyczna.

Zabytkowe obiekty towarzyszące:

brak.

Zwiedzanie:

godziny otwarcia:
kwiecień – sierpień od 8:00 do 20:00,
wrzesień – październik od 8:00 do 18:00
listopad – marzec od 8:00 do 16:00.
UWAGA: zamknięte w następujące dni:
Nowy Rok, Wielka Niedziela, 25 – 26 grudnia
Cennik biletów:
normalny – 10 zł/os
ulgowy – 7 zł/os
normalny dla grup zorganizowanych powyżej 20 osób – 8 zł/os
ulgowy dla grup zorganizowanych powyżej 20 osób – 6 zł/os
bezpłatne zwiedzanie: 1 opiekun na 10 osób, kierowca autokaru, dzieci poniżej 6 roku życia,
Kontakt: tel.: 15/ 860 11 33 e-mail: zamek( małpa )krzyztopor.org.pl

Dojazd:

ruiny są dobrze widoczne z głównej drogi.
Oszczędź czas i paliwo – gotowe współrzędne GPS pod mapą.

Parkingi:

w sąsiedztwie murów zamkowych są bezpłatne parkingi .

Historia i opis:

Dobra Iwaniska, w skład których wchodziła m.in. wieś Ujazd, od co najmniej II połowy XVI w. należały do rodu Ossolińskich herbu Topór. Jan Zbigniew Ossoliński, sekretarz królewski, senator oraz wojewoda sandomierski, przekazał majątek Iwaniska swojemu synowi Krzysztofowi, późniejszemu wojewodzie sandomierskiemu i posłowi na sejm. To właśnie za sprawą Krzysztofa Ossolińskiego w Ujeździe wzniesiono zapierający dech w piersiach zamek w stylu „Palazzo in fortezza” czyli w wolnym tłumaczeniu „Pałac w fortecy”, nazywany przez Ossolińskiego „Krzysztofory” a później Krzyżtoporem (nazwa pochodzi od krzyża, symbolu wiary i topora, herbu fundatora, umieszczonych na budynku bramnym).

Budowa tej monumentalnej rezydencji rozpoczęła się około 1627 roku. Za prace budowlane i być może również za sam projekt odpowiadał szwajcarski architekt Wawrzyniec Senesa. Jako budulec posłużył okoliczny piaskowiec, surowce pozyskane z kamiennego podłoża oraz cegła wypalana z miejscowych złóż gliny. Roboty budowlane ukończono w 1644 roku, natomiast nie wiadomo czy już wtedy obiekt był wyposażony i ukończony wraz z detalami. Zespół budynków wraz z bastionami ma kształt regularnego pięcioboku. Łączna powierzchnia budynków oraz fortyfikacji miała kubaturę około 70 tys. m³ i zajmowała powierzchnię prawie 1,3 ha. Według przekazów rezydencja miała składać się z 4 baszt, 12 sal, 52 komnat i 365 okien i była odzwierciedleniem odpowiednio: pór roku, miesięcy, tygodni oraz dni w roku kalendarzowym. Część reprezentacyjno-mieszkalna z wewnętrznym owalnym dziedzińcem znajdowała się naprzeciwko bramy wjazdowej. Była poprzedzona dziedzińcem głównym a zakończona pięcioboczną wieżą stojącą nad źródłem rzeczki Krzyżtoporzanki, zasilającej zamek w wodę. Po obu stronach części pałacowej stały piętrowe skrzydła boczne tworzące duży dziedziniec. Na poziomach 1 i 2 ulokowano pomieszczenia gospodarcze i pokoje dla służby, niżej znajdowały się piwnice i stajnie, wyposażone ponoć w marmurowe żłoby i ogromne lustra doświetlające wnętrza. Poza obrębem murów znajdowały się ogrody francuskie zajmujące powierzchnię ok. 1,6 ha. Okazałość zamku prezentują poniższe próby rekonstrukcji założenia.

Krzysztof Ossoliński zmarł w rok po ukończeniu rezydencji, pozostawiając majątek synowi Krzysztofowi Baldwinowi żonatemu z Teresą z Tarłów. Ten z kolei zginął w 1649 r. pod Zborowem, podczas wyprawy wojennej przeciw Tatarom.
Krzyżtopór trafił w posiadanie Samuela Jerzego Kalinowskiego, męża Urszuli Brygidy, córki Jerzego Ossolińskiego, brata Krzysztofa. Podczas potopu szwedzkiego w 1655r. twierdza została poddana najeźdźcom, którzy opuścili ją dopiero w 1657r. Zamek został doszczętnie ograbiony jednak nieuszkodzony i nadal był zamieszkiwany przez Kalinowskich a następnie przez Wiśniowieckich i Morsztynów. Niestety nie przeprowadzono żadnego remontu i obiekt zaczął popadać w ruinę.
W II połowie XVIII wieku kolejny właściciel rezydencji, a był nim generał Jan Michał Pac wyremontował skrzydło południowe, które zamieszkiwał do 1768r. Po upadku konfederacji barskiej Pac porzucił majątek i wyjechał do Francji. Rodzina generała zbyła zdewastowany i opuszczony zamek biskupowi Kajetanowi Sołtykowi, po którym odziedziczył go Stanisław Sołtyk. Następnie Konstancja z Sołtyków wniosła Krzyżtopór jako wiano Ludwikowi Łempickiemu. Niestety żaden z w/w właścicieli nie wykonał choćby częściowego remontu rezydencji. W 1858r. ruiny zakupiła rodzina Orsettich i była ich właścicielem do 1944 roku.
Po wejściu w życie reformy rolnej zabytek wraz z przynależnymi gruntami przejął skarb Państwa. W latach 60-tych XX w. rozpoczęto nieudana próbę odbudowy. W 1980 Ministerstwo Obrony Narodowej uzyskało zgodę na odbudowę zamku z przeznaczeniem na ośrodek wypoczynkowy. Niestety (albo na szczęście) projekt został przerwany przez stan wojenny. Kolejną próbę odbudowy podjęły Kopalnie i Zakłady Przetwórcze Siarki „Siarkopol”. W 2005 r. powołano Stowarzyszenie Krzewienia Tradycji i Opieki nad Zamkiem Krzyżtopór. Od 2007 roku obiektem włada Gmina Iwaniska. Utworzono podmiot o nazwie Instytucja Kultury Zamek Krzyżtopór w Ujeździe, który jest bezpośrednim administratorem. W latach 2010–2013 zrealizowano warty prawie 12 mln PLN projekt zabezpieczenia i przystosowania ruin do zwiedzania i działalności kulturalno-dydaktycznej (sale w bastionie SMOK).

Ciekawostki:

Budowa pochłonęła ponoć: 11 tys. ton piaskowca kwarcytowego (miejscowego), 300 m³ piaskowca kunowskiego, 200 tys. cegieł, 30 tys. dachówek, 500 ton wapna, 5 tys. m³ piasku. Ponoć celem uzyskania wodoodpornej zaprawy dodano do niej białka z miliona jaj kurzych.
Górna kondygnacja budynku pałacowego mieszcząca salę jadalną miała podobno szklany strop, przez który można było podziwiać egzotyczne rybki w akwarium.
Stajnie zamkowe dzięki swym właściwościom akustycznym mogą służyć nawet jako sale koncertowe.

Galeria